شرح رساله علم و دین علامه حسن زاده آملی تدوین دروس استاد صمدی آملی نشر روح و ریحان
شرح رسالۀ رابطۀ علم و دین
رسالۀ علم و دین در جلد سوم هزار و یک کلمه، نوشتۀ علامه حسن‌زاده آملی منتشر شده است که ارتباط علم و دین را بررسی می‌کند. شارح، این رساله را با شیوۀ بدیع و بسیار قابل توجه شرح کرده است.
از دوران رنسانس تا عصر حاضر، بر سرعت پیشرفت علوم تجربی، روزبه‌روز افزوده شده و بشر زمینی، بیش از پیش بر تسلط و اقتدار خود در بهره‌برداری از طبیعت افزوده است. با این حال، رشد علمی انسان موجب بی‌نیازی او از دین نشده و دین به عنوان نیاز فطری، تاثیرگذاری خود را در زندگی انسان به خوبی اثبات کرده است.
ماهیت علم و دین و چگونگی رابطۀ بین این دو از جمله مباحث کلام جدید است که توجه اندیشمندان بسیاری را به خود جلب کرده است.
در بخشی از کتاب می خوانیم:
در تعریف دین آمده که: دین عبارت از برنامۀ حقیقی و دستور واقعی و نگه‌دار حدّ انسان و تحصیل سعادت ابدی آن است. پس دین عبارت از یک برنامۀ حقیقی و دستورالعمل واقعی است، نه یک برنامۀ اعتباری و دستورالعمل مجازی؛ لذا فرموده‌اند: تشریعیات از متن تکوینیات بر می‌خیزد. یعنی مطابق با چینش وجودی ممکناتِ در عالم، این برنامه تنظیم می‌شود و غایت جعل این دستورالعمل برای آن است که عالَم عقلی یعنی انسان را، در قوس صعود مانند عالَم عینی بسازد.
و نیز فرمود:
دین نگه‌دار حدّ انسان است. از این جهت شباهت بسیاری بین معنای دین با معنای ادب برقرار می‌باشد؛ چرا که ادب را نیز نگه‌دار حدّ هر چیزی معرفی نموده‌اند و این هر دو در قوس صعود مطرح‌اند، نه در قوس نزول. به طور کلی هر موجودی اگر بخواهد در مسیر خاص تکاملی‌اش قرار بگیرد، باید قطعاً در آن مسیرش حدود را که همان ضوابط تکامل وجودی اوست مراعات کند تا از این طریق به آنچه غایت آفرینش‌شان است نایل شود.
در این نوشتار به بیان انواع علوم و روش‌های بحث در هر یک از آن‌ها پرداخته شده و ویژگی‌های علوم و معارف شهودی و آثار آن‌ها بیان شده است.
نویسنده بر این باور است که پرداختن به علوم معنوی و باطنی، نه تنها باعث عقب ماندن از پیشرفت مادی و علمی نمی‌شود، بلکه هر زمان گرایش به علوم معنوی در بین علمای اسلام بیشتر بود، رونق علوم ظاهری نیز در جامعه اسلامی بیشتر شده است.
وی در ادامه به مراتب دستیابی به یقین و علم حضوری اشاره کرده و محدودۀ علوم حصولی را بین علم مادی و علم دینی بررسی نموده است.
نویسنده به عوامل دستیابی به علوم و معارف شهودی و یقینی نیز اشاره نموده و اموری همچون: عبادت، تقوی، تخلق به اخلاق الهی، تهذیب نفس و طی‌کردن مراحل کمال نفسانی را به وسیلۀ عمل به واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات را از عوامل دستیابی به کشف و شهود معنوی عنوان کرده است.
در بخش دیگری از کتاب وی تعریفی از علم و دین ارائه نموده و نسبت بین علم و دین و ایجاد پیوند میان آن دو توسط انسان‌ها را، کاملاً بررسی کرده است.
